Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь

Гісторыка-культурная спадчына Беларусі ўяўляе сабой сукупнасць найбольш адметных вынікаў і сведчанняў гістарычнага, культурнага і духоўнага развіцця народа Беларусі, увасобленых у гісторыка-культурных каштоўнасцях, уключаных у Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь (далей - Дзяржспіс).

У Дзяржспіс, які штогод пашыраецца, уключаны найбольш значныя аб'екты спадчыны (помнікі археалогіі, архітэктуры і горадабудаўніцтва, гісторыі, мастацтва, нематэрыяльныя праявы творчасці чалавека (звычаі, традыцыі, абрады).

Па стане на 01.12.2021 Дзяржспіс налічвае больш за 5,6 тыс. гісторыка-культурных каштоўнасцяў, сярод якіх: помнікаў археалогіі – 2248, помнікаў архітэктуры – 1801, помнікаў гісторыі – 1215, нематэрыяльных праяў творчасці чалавека – 155, рухомых матэрыяльных гісторыка-культурных каштоўнасцяў - 105, помнікаў мастацтва - 68, помнікаў горадабудаўніцтва - 11, запаведных месцаў - 4.

У мэтах папулярызацыі гісторыка-культурнай спадчыны Міністэрствам культуры ў 2020 годзе створаны пошукавы сайт «Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь» (gosspisok.gov.by), які з'яўляецца інфармацыйным рэсурсам, які дазваляе любому карыстальніку хутка знаходзіць інфармацыю аб гісторыка-культурных каштоўнасцях, у тым ліку праз мабільныя прыкладанні.

Ахова гісторыка-культурнай спадчыны – абавязковая ўмова ўстойлівага развіцця дзяржавы, умацавання яе прэстыжу ў міжнароднай супольнасці.

Матэрыяльныя і духоўныя каштоўнасці грамадства - аб'екты нацыянальнай бяспекі Беларусі і прыярытэтныя напрамкі культурнай палітыкі нашай краіны.

У адпаведнасці з Кодэксам Рэспублікі Беларусь аб культуры, Нацыянальнай стратэгіяй устойлівага сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на перыяд да 2030 года, захаванне і памнажэнне гісторыка-культурнай спадчыны краіны з'яўляецца важным фактарам нацыянальнай ідэнтычнасці і беларускай дзяржаўнасці, адыгрывае значную ролю ў фарміраванні грамадзянскасці і патрыятызму асобы, уцягнута практычна ва ўсе сферы сацыяльна-эканамічнага жыцця рэспублікі.

Апошнія два з паловай дзесяцігоддзі Рэспубліка Беларусь актыўна займаецца аднаўленнем архітэктурнай спадчыны, укладаюцца каласальныя рэсурсы на яе падтрыманне і захаванне.

Праведзена вялікая работа па рэстаўрацыі і аднаўленні сотняў аб'ектаў гісторыка-культурнай спадчыны з мэтай падтрымання іх належнага тэхнічнага стану, прыстасавання пад новыя функцыі і ўключэння іх у турыстычны і культурны абарот. На дзяржаўным узроўні гэтыя задачы вырашаюцца ў рамках шэрага дзяржаўных праграм і лакальных інвестыцыйных праектаў. Акрамя таго, мерапрыемствы па ахове гісторыка-культурнай спадчыны, у тым ліку рамонтна-рэстаўрацыйныя работы на гісторыка-культурных каштоўнасцях, фінансуюцца за кошт сродкаў фонду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь па падтрымцы культуры.

Сярод знакавых адноўленых аб'ектаў: ​​Магілёўскі абласны драматычны тэатр (2000), Камянецкая вежа (2003), археалагічны комплекс старажытнага Турава (2005), палацава-паркавы ансамбль у Гомелі (2005), ратушы ў Чачэрску (2005) і Магілёве, палац Пацёмкіна ў Крычаве (2008), аб'екты гістарычнага цэнтра Мінска (Верхні горад, будынак Мінскай ратушы, Траецкае прадмесце і інш.), Нацыянальны тэатр оперы і балета (2009), Купалаўскі тэатр (2011), Свята-Пакроўскі манастыр у г. Талачын ( 2016), будынак «Беларусьфільма» (2017), Барысаглебская (Каложская) царква ў г.Гродна (2018), стадыён «Дынама» ў Мінску (2018), Барысаглебская (Каложская) царква ў Гродне (2019), аб'екты Брэсцкай крэпасці, абеліск «Мінск - горад-герой» (2020) і інш.

Адноўлены і прыстасаваны пад музейныя функцыі сусветна вядомыя замкавыя комплексы ў г.п. Мір (2010) і г. Нясвіжы (2011). Стварэнне музейных устаноў на базе адрэстаўрыраваных аб'ектаў ЮНЕСКА істотна паўплывала на эканоміку рэгіёнаў, прыцягненне інвестараў і развіццё турыстычнай інфраструктуры.

З'явіліся новыя турыстычныя аб'екты: Ружанскі палацавы комплекс Сапегаў (2011), сядзібна-паркавыя комплексы ў аг. Чырвоны Бераг Жлобінскага раёна (2010), у г. Ваўкавыску (2010), у в. Скокі Брэсцкага раёна (2011), аг. Залессе Смаргонскага раёна (2014), Лошыцкі сядзібна-паркавы комплекс у г. Мінску (2014), палац Друцкіх-Любецкіх у г. Шчучыне (2015), будынак музея В.К.Бялыніцкага-Бірулі ў г. Магілёве (2018) завершаны работы па стварэнні музея пад адкрытым небам у археалагічным комплексе «Юравічы» (2020), завершана рэканструкцыя палаца Пуслоўскіх у г.п. Косава Івацэвіцкага раёна (2020), Лідскага замка (2020), Гальшанскага замка (2021), форта № 5 у складзе фартыфікацыйных збудаванняў Брэсцкай крэпасці (2020), мемарыяльнага комплексу «Рыленкі» ў в. Рыленкі Дубровенскага раёна.

За кошт сродкаў фонду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь па падтрымцы культуры і мастацтва ў 2017 - 2021 гадах праведзены работы па кансервацыі з рэстаўрацыяй фрагментаў замка ў аграгарадку Крэва, кансервацыі з фрагментарнай рэстаўрацыяй руін былога замка Сапегі ў аг. Гальшаны, рэстаўрацыйныя работы палацава-паркавага ансамбля Пуслаўскіх у г. Косава Івацэвіцкага раёна і інш.

Дзякуючы падтрымцы Кіраўніка дзяржавы адноўлены радавы маёнтак Н. Орды ва ўрочышчы Чырвоны Двор Іванаўскага раёна, завершаны першачарговыя кансервацыйныя работы на капліцы ў в. Заказель Драгічынскага раёна, завершана рэканструкцыя Паўночнай вежы Гальшанскага замка, капліцы-пахавальні Паскевічаў у г. Гомелі, атрымалася цалкам стабілізаваць тэхнічны стан будынка касцёла XVIII стагоддзя ў складзе былога калегіума езуітаў у г. Мсціславе, адноўлена частка сцяны, прылеглай да Княжай вежы Крэўскага замка XIV стагоддзя, працягнулiся ўнікальныя работы па таніраванні фрэскавага роспісу XII стагоддзя на Спаса-Праабражэнскай царкве ў Полацку, праведзены капітальны рамонт Лепельскага музея (будынак былога віннага завода па вул. Савецкая, 42 у г. Лепель), рэстаўрацыя будынка стайні ў складзе ансамбля былога палаца Агінскіх у аграгарадку Залессе.

У 2021 годзе працягваліся пачатыя маштабныя работы на замках у Крэве, Лідзе, Навагрудку, Гальшанах, Любчы, Старым замку ў Гродне, палацавых комплексах у Ружанах, Косава, Свяцку, Жылічах, Юравічах, Пустынках і іншых аб'ектах спадчыны.
Дзякуючы актыўнасці дзяржавы за апошнія гады павялічылася прысутнасць беларускіх аб'ектаў у спісах Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Адказныя адносіны Рэспублікі Беларусь па захаванні сваёй спадчыны высока ацэнены міжнароднай грамадскасцю, што пацверджана статусам ЮНЕСКА.

У прыватнасці, у Спіс сусветнай культурнай і прыроднай спадчыны ЮНЕСКА ўключаны:

• у 1992 годзе Белавежская пушча (помнік прыроды);
• у 2000 годзе – замкавы комплекс «Мір» (г.п.Мір Карэліцкага раёна);
• у 2005 годзе - архітэктурна-культурны комплекс рэзідэнцыі Радзівілаў у г. Нясвіжы (Мінская вобласць) і Дуга Струвэ (Брэсцкая і Гродзенская вобласці).

У Папярэдні Спіс сусветнай культурнай і прыроднай спадчыны ЮНЕСКА ўключаны Аўгустоўскі канал, Спаса-Праабражэнская царква і Сафійскі сабор у Полацку, Барысаглебская (Каложская) царква ў Гродне, культавыя збудаванні абароннага тыпу, драўляныя цэрквы Палесся.

Рэспубліка Беларусь стала адной з краін, якія ратыфікавалі ў 2006 годзе Канвенцыю аб ахове нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА.

У Спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА ўключаны:

• у 2009 годзе - святочны калядны абрад «Калядныя цары» ў вёсцы Семежава Капыльскага раёна;
  
• у 2018 годзе – «Урачыстасць у гонар шанавання абраза Маці Божай Будслаўскай» (Будслаўскі фэст)» у г.Будслаў Мядзельскага раёна.
• у 2019 годзе – вясновы абрад «Юр'еўскі карагод» у в. Пагост Жыткавіцкага раёна.
• У 2020 годзе - «Культура ляснога бортніцтва».

У 2021 годзе Міністэрствам культуры накіравана ў Сакратарыят Канвенцыі па ахове нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА дасье па элементу нематэрыяльнай гісторыка-культурнай спадчыны «Саломапляценне Беларусі: мастацтва, рамяство, уменні» і падрыхтавана чарговая намінацыя «Беларускае мастацтва выцінанкі».

Выкарыстанне патэнцыялу гістарычнай спадчыны працуе як на папулярызацыю і развіццё рэгіёнаў, так і дзяржавы ў цэлым, садзейнічае фарміраванню нацыянальнай самаідэнтыфікацыі, выклікае пачуццё гонару за сваю краіну.